موسیقی چگونه شکل گرفت؟
دکتر سام دفتری
آهنگساز – نوازنده – تنظیم کننده موسیقی
دکتر رضا مسچی
دندانپزشک
هر روز خواسته و ناخواسته در معرض شنیدن موسیقی های مختلف قرار میگیریم. روند رو به رشد و بسیار سریع تکنولوژی ساخت موسیقی، تحول چشمگیری را در افزایش حجم تولید آهنگها و موزیک در ژانر های متفاوت به وجود آورده است که همین امر باعث شده این نیاز به وجود آید که توجه ویژه‌ای به موسیقی که گوش میدهیم داشته باشیم. جنبه های خاص روانشناسی در این جا مورد بحث نیست و مراجع معتبری برای تحقیق در این زمینه موجود است ولی می‌خواهیم در حد امکان شناخت محدودی از سبکهای مختلف موسیقی از گذشته تا به امروز داشته باشیم تا ببینیم جلای روح و جان توسط این هنر کهن چگونه امکان پذیر میشود و تا چه حد می توان نهایت استفاده را از شنیدار موسیقی در این دوران منحصر به فرد زندگی بشر رقم زد. بیایید روند تاریخی شکل گیری موسیقی امروز را بسیار خلاصه و مختصر از نظر بگذرانیم تا بدانیم جوهر این هنر خاص چگونه پس از سالهای طولانی دستخوش این تحولات شگرف، حداقل از لحاظ فرم شده است.
عصر باستان
آغاز موسیقی در زندگی بشر با ظهور او در روی زمين پیوند خورده است. انسانهای اولیه در آیینهای پرستش و رقص نیازهای روحی و عبادی خود را برطرف میکردند که حتی در شکار و جنگها نقش تعیین کنندهای داشت. ابتدا آواز و هم آوایی در انسانهای اولیه به همان شکلی که اکنون در جوامع بدوی دیده میشود شکل گرفت؛ روندی که به تدریج با شکل گیری و تکامل سازها در طی قرون و اعصار، به ظهور محتوای جدیدی منتهی شده و امروزه به شکلی کاملا متفاوت در اختیار ما قرار گرفته است.
موسیقی کلیسایی
با ظهور مسیحیت و پیدایش کلیسا برای قرنهای متمادی موسیقی و صدای آواز منحصر به کلیسا و گروه کر بود و مانند سایر هنرها مفهوم خلق هر نوع هنر از جلوههای بارز خداوند محسوب میشد و صرفا خلق آثار هنری در خدمت کلیسا و تحت سلطه اسقفها و مقامات مذهبی قرار داشت.
موسیقی کلاسیک و تولد استایلها
با تکمیل سازها و پیدایش قوانین موسیقی، نوع تازه ای از موسیقی در قرون وسطی شکل گرفت که به آن موسیقی هنری اروپا گفته میشود و در اصطلاح عامیانه به آن موسیقی کلاسیک میگویند. در این میان عواملی مانند جنگ های صلیبی باعث تبادل فرهنگ ها و تکامل سازهایی مانند گیتار در اروپا شد. ساز عود که ریشه ایرانی دارد توسط اعراب به اسپانیای آن زمان برده شد و بعد از گذشت قرنها به شکل لوط و سپس گیتار امروزی در آمد که موجب شکل گیری موسیقی فلامنکو شده و با گذشت زمان سایر استایلهای موسیقی را به دنبال آورد.
عصر نوابغ
قرنهای هفدهم و هجدهم میلادی هنرمندانی مثل یوهان سباستین باخ و هندل با تلفیقی از موسیقی کلیسایی و دانش موسیقی ریاضیوار آن زمان به خلق آثار بسیار زیبا و جاودان دست یافتند و توانستند مردم عادی را نیز از موسیقی که در انحصار خواص و کلیسا بود بهره‌مند کنند. موتسارت و بتهوون و شوپن و واگنر و… بسیاری از نوابغ دیگر، با تکمیل ارکستراسیون و نبوغ بالای خود باعث اعتلای این موسیقی شدند و آن را از تاثیرات پیچیده ریاضیاتی و کلیسایی دورتر کردند. این آثار عمدتا در قرن هیجدهم تا اوایل قرن بیستم دیده میشود. اوایل قرن بیستم آهنگسازان صاحب سبکی مانند چایکوفسکی و کورساکف با تکمیل ارکستراسیون و خلق آثار بدیع نقش بسیار مهمی در شکل گیری ارکسترهای فعلی ایفا کردند که در قسمتهای بعدی به آن خواهیم پرداخت.
قرن بیستم
با شروع قرن بیستم تحولی عظیم در دو نیمه قرن در موسیقی به وجود آمد. در نیمه اول قرن مدرنیستهایی مانند شوئنبرگ، استراوینسکی، ارف، گرشوین و… با نوآوری در سبک موسیقی کلاسیک و ارکستراسیون نوع جدیدی از آثار عرضه کردند که تاثیرات آن تا به امروز مشاهده میشود و در نیمه دوم قرن، موسیقی سیاهان فرمهای Jazz و Blues را به موسیقی پاپ وارد کرد که تاثیر به سزایی در شکل گیری تمام سبکهای موزیک پاپ امروزی داشت که در نوشتار های بعدی به آن هم خواهیم پرداخت.
موسیقی امروز
به هر حال، آنچه امروز به عنوان موسیقی در پلتفرم های گوناگون در دسترس ماست، حاصل قرنها تکامل و دگردیسی فرمهای متفاوت آوا و نوای قومیتها و ملیتهای متفاوت از گوشه و کنار دنیاست. درست است که دیگر نوای جادویی خنیاگرانی مانند باربد را نمیشنویم و یا به ندرت مسحور موسیقی میشویم اما از قدرت ذاتی این هنر خاص و موزون کاسته نشده است. این ما هستیم که با انتخابهای هر روزه خود و خانواده و دوستان از یک طرف، رسانه های متفاوت و صنایع سرگرمی از طرفی دیگر و نوع نگرشمان به موسیقی، تعیین می کنیم که چکونه این قداست را نزد خود بیاوریم. آیا قادر خواهیم بود با این هجمه هر روزه به گوش ها و اذهانمان جوهر ذاتی این هنر را درک کنیم و انتخاب های خود را داشته باشیم؟ و از همه مهمتر، آیا میتوانیم این نگرش را به نسل بعد از خود نیز منتقل کنیم؟
سعی ما در این سلسله مقالات آشنایی بیشتر جهت تفکر دقیقتر و شناخت سبکهای متفاوت موسیقی با نگاهی عمیقتر به واقعیت ماجراست. در بخشهای بعدی با جزئیات بیشتر به انواع مختلف سبک های موجود و در دسترس مانند کلاسیک، سنتی، فلامنکو، پاپ، جز، بلوز، راک، موسیقی های ترکیبی یا فیوژن و … پرداخته و گروههای مطرح و معتبر را با ذکر نمونه ای از هر سبک، مورد بررسی مختصر قرار میدهیم.
