دندانهایی که از نو متولد می شوند
بشر از بدو خلقت همواره با مشکل ترمیم و جایگزینی دندانهای از دست رفته خود دست به گریبان بوده است. مشکلی که او را واداشته همواره به دنبال راه حلی برای غلبه بر آن باشد. تلاشهای بشر در طول تاریخ به ایجاد و ابداع رشتهای در علم دندانپزشکی منجر شد که امروزه از آن با عنوان پروتزهای دندانی یاد میشود. رشتهای که به آرزوی دیرینه بشر برای جایگزینی و بازسازی دندانهای تخریب شده و از دست رفته جامه عمل پوشانده است.
عهد باستان
تاریخچه قابل استناد علم دندانپزشکی به چیزی در حدود هفت هزار سال پیش از میلاد مسیح و به تمدن دره سند در دوران برنز باز میگردد. از همان دوران عملا رشته دندانپزشکی به کشیدن دندانهای دردناک و از سوی دیگر بازسازی یا جایگزینی دندانهای تخریب شده و از دست رفته معطوف بود. نخستین شواهد از ترمیم و بازسازی دندان به شش هزار و پانصد سال قبل و کشور اسلوونی باز میگردد که با موم زنبور عسل دندانی تخریب شده را بازسازی کرده بودند. در عین حال تحقیقات باستانشناسی روی اجساد به جای مانده از دوران مصر، یونان و روم باستان نشان دهنده تلاش حکیمان آن دوران برای ساخت پروتزهای دندانی است. در یکی از این موارد دندان کشیده شده فرد دیگری را با یک سیم از جنس طلا به دندانهای مجاور فیکس کرده بودند. در نمونه دیگری، چند دندان مصنوعی که از سنگ تراشیده شده بودند با یک سیم نقرهای در فک بالا ثابت شده و دندانهای از دست رفته قدامی را بازسازی کرده بودند. اما برخی از محققان معتقدند نخستین کاربرد بریج به دوره تمدن اتروسکانها باز میگردد. تمدنی با تبار غیر هند اروپایی که از حدود 700 سال پیش از میلاد تا اواسط سده نخست پیش از میلاد در شبه جزیره ایتالیا وجود داشت و همزمان با پیدایش جمهوری روم رو به انحطاط گذاشت. جدای از ابداع بریج، اتروسکانها احتمالا یکی از نخستین اقوامی بودند که توانستند انواعی از دنچرهای کامل یا پارسیل را تهیه کنند. آنها این دنچرها را از دندانهای خارج شده سایر انسانها یا از دندانهای حیوانات میساختند. در مصر باستان نیز برای جایگزینی دندانهای از دست رفته، دندانهای مصنوعی تراشیده شده را با سیمهایی طلایی به دندانهای مجاور متصل میکردند.
نمونه ای از يك بريج مربوط به تمدن اتروسکان 700 سال پيش از میلاد مسیح
عصر تحول
به مرور و با پیشرفتهای علمی در زمینه جراحی و روشهای خارج کردن دندانهای دردناک، بحث جایگزینی دندانهای از دست رفته بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت. بیماران حالا با ابداع ابزارهای جدیدتر نسبتا راحتتر از قبل از شر دندانهای دردناک و لق خود خلاص میشدند اما راههای چندان مناسبی برای جایگزینی آنها نداشتند. افرادی که دچار بیدندانی کامل یا پارسیل بودند به ناچار از دندانهایی تراشیده شده از چوب، فلز، عاج یا مواد دیگر استفاده میکردند که به وسیله سیم به هم متصل شدهاند.
ماجراهای دندان مصنوعی جورج واشنگتن
یکی از مشهورترین افرادی که از این پروتزهای کامل استفاده میکرد جورج واشنگتن نخستین رییس جمهور آمریکا بود. او خیلی زود دندانهایش را از دست داد و وقتی در سن 57 سالگی(1789) رییس جمهور شد فقط یک دندان در دهانش باقی مانده بود. او چندین دست دنچر متحرک داشت که از عاج فیل و عاج کرگدن ساخته شده بودند. او یک دست دندان مصنوعی هم داشت که از دندان انسان ساخته شده بود. دندانهایی که از دهان بردههای سیاهپوست در حوالی سال 1784 خارج شده و با سیمهای طلایی به هم متصل شده بود. در عین حال گفته میشد که واشنگتن شکاف کام دارد و به همین دلیل از یک دست دندان مصنوعی با بیس چوبی استفاده میکند. مکانیسم کار این پروتز چوبی به این صورت بود که با جذب آب آن شکاف را بطور کامل بسته و سیل میکرد. با این حال این مساله در حد شایعه باقی مانده و شواهد تاریخی مستدلی وجود ندارد تا آن را تایید کند.
دندانهای مصنوعی جرج واشنگتن که از دندان مردگان تهیه شده بود
پایهریزی دندانپزشکی نوین
در همین دوران یعنی اواخر قرن 17 میلادی و اوایل قرن 18 یک جراح فرانسوی توانست با ابداعات خود فصل نوینی در عرصه علوم دندانپزشکی باز کند. دکتر پیر فوشار(Pierre Fauchard) جراح بسیار متبحری بود که به رغم محدودیتهای تکنولوژیک در آن زمان، توانسته بود جراحیهای بینظیری انجام دهد. جدا از جراحی، فوشار توانست با ابداع برخی لوازم و تغییر ابزارهای مربوط به ساعت سازی، جواهرسازی و حتی آرایشگری، تحولی چشمگیر در زمینه ابزارهای دندانپزشکی ایجاد کند. او مواد پرکننده حفره را بعنوان درمان حفرات پوسیده مطرح کرد. اقدامات فوشار چنان بود که بعدها لقب پدر دندانپزشکی نوین را برای او در نظر گرفتند.
جدای از جراحی دهان، دکتر فوشار یکی از پیشگامان رشته پروتز هم محسوب میشود و روشهای بسیاری برای جایگزینی دندانهای از دست رفته ابداع کرد. او پیشنهاد کرد که دندان مصنوعی را میتوان از بلوکهای عاج یا استخوان تراشید. یکی از روشهای درمان پروتزی فوشار این بود که قطعات دندانی مصنوعی که از عاج یا استخوان تراشیده شده بود را با محورهایی به دندانهای اطراف متصل میکرد. او برای این کار از سیمهای طلایی یا نخهای موم اندود استفاده میکرد.
اقدامات فوشار زمینهساز یک حرکت علمی تمام عیار در عرصه علوم دندانپزشکی بود. بسیاری از دانشمندان جوان علاقه مند به فعالیتهای فوشار، تحقیقات او را ادامه داده و تکمیل کردند. به ویژه از بین آنها میتوان به اتین بورده(Etienne Bourdet) اشاره کرد که جدا از تحقیقات درخشانش در زمینه آمالگام و ژنژیوکتومی، ایدههای فوشار در زمینه پروتزهای دندانی را نیز بکار برده و آنها را بهبود بخشید.
در همین دوران، حوالی سال 1770، الکسیس دوشاتو (Alexis Duchâteau) نخستین دنچرهای ساخته شده از پرسلن را معرفی کرد. 20 سال بعد یکی از دستیاران دوشاتو به نام نیکولاس دوبیوس دی شمان با ایجاد تغییراتی در روش دوشاتو توانست دنچرهایی از جنس پرسلن تولید کند. او میتوانست هر تعداد دندان از دست رفته را با پرسلن جایگزین کند.
در سال 1820، ساموئل استاکتون که یک طلاساز بود، توانست با پرسلن دنچرهایی بسیار با کیفیت تولید کند. این دندانهای مصنوعی از جنس پرسلن، روی پلیتهایی از جنس طلای 18 عیار سوار شده بودند. در دهه 1850، همان دندانهای مصنوعی اینبار از ولکانیت تولید شدند؛ مادهای که شکل سخت شده لاستیک بود. نلسون گودیر با کشف ولکانیت، به تولید انبوه دنچرهای متحرک با بیس ولکانیت و دندانهایی از جنس پرسلن دست زد.
تا اینکه در قرن بیستم و با معرفی رزینهای آکریلی و سایر انواع پلاستیک، شیوه و تکنولوژی ساخت دندانهای مصنوعی بطور کامل دگرگون شده و فصل نوینی در علم دندانپزشکی و رشته پروتزهای دندانی گشوده شد.
دنچر از جنس ولکانیت و دندانهای پرسلن
