در این شماره مجله تصمیم گرفتیم که برویم سراغ یک مطلب داغ و خواستنی، یعنی کدکم cad cam که مخفف computer aided design and computer aided   manufacturing  است. البته این مطلب خیلی هم جدید نیست و خود نگارنده ۱۲ سال پیش که این سیستم وارد ایران شد، از اولین کسانی بودم که تجربه کار با این سیستم را داشتم و هنوز روکش‌هایی که با این سیستم درست کردم در دهان بیماران به کار خود ادامه می‌دهند. البته پس از چند سال به علت تغییرات سخت افزاری در مدل‌های جدید، سیستم قدیمی‌تر من به قول خارجی‌ها  out of dateشد و من هم که در بین ایران و کانادا در حال طی طریق و سفر بودم سیستم خود را فروخته و به روش سنتی خود برگشتم.

البته تاریخچه‌ی آشنایی من با کدکم بر می‌گردد به سال ۱۳۷۲ شمسی که داشتم کتاب art and science of operative dentistry sturdevant را برای بورد می‌خواندم، در یکی از فصول نهایی کتاب اشاره‌ای به سیستم cerec نسل اول داشت که همین مسئله کنجکاوی من را برانگیخت و در به در دنبال این دستگاه در ایران می‌گشتم تا اینکه متوجه شدم که در کلینیک دندانپزشکی بیمارستان بانک مرکزی چنین دستگاهی را وارد کردند و یکی از دندانپزشکان آنجا با این سیستم کار می‌کند، خلاصه با هر کلکی بود آدرس این شخص را پیدا کردم و بعد از هماهنگی با ایشان به مطبشان رفتم ولی دیدم جا تره و بچه نیست، جویا شدم دستگاه کجاست و ایشان فرمودند که از بیمار قالب می‌گیرند و بعداً در کلینیک بانک مرکزی کست آنرا اسکن می‌کنند، گفتم نمونه‌ای از کراون ساخته شده دارید که چشممان به ترکیبش روشن بشود، ولی ایشان فرمودند که به خاطر تحریم و قیمت بالای بلاک‌های سرامیک سیستم افتاده و خاک می‌خورد.

خوب حالا پس از این تاریخچه‌ی مفصل تجربه اینجانب با کدکم برسیم به تاریخچه واقعی آن.

تاریخچه کدکم

در سال ‌۱۹۴۹ نیروی هوایی ایالت متحده آمریکا پروژه‌ای را برای دانشگاه  MITتعریف کرد که بتوان از سیستم‌های طراحی و ساخت کنترل شده برای تولید پنل‌های هواپیماها استفاده کرد که بصورت تراش مستقیم  Direct millingباشد.

در سال ۱۹۵۹ (دان‌هارت و اد‌جکس)  Don hart ,Ed jacksاولین سیستم طراحی کامپیوتری یا Cad را طراحی کردند و نام آن Dac1 بود و به کمک شرکت‌های جنرال موتورز و آی‌بی‌ام ساخته شد. البته در آن زمان به این مدل برنامه‌ طراحی دیجیتال می‌گفتند.

تاریخچه کدکم در دندانپزشکی

در این زمینه (فرانسوا دوره) Francois duret را پدر پروتزهای ساخته شده توسط کامپیوتر می‌دانند که این واقعه برمی‌گردد به سال ۱۹۷۱ و نام سیستم ایشان سوفیا  Sophia بود. سپس در سال ۱۹۷۹ (هایتلینگر و رادر) heitlinger,rodder سیستم (دنتی کد)  DentiCADرا طراحی و ساختند، ولی هیچ یک از دو سیستم فوق نتوانستند جای خود را در بازار دندانپزشکی باز کنند.

در ۱۹۸۳ (اندرسون)Anderson  سیستم (پروسرا)Procera  را ساخت که توسط شرکت نوبل بایوکیر به بازار عرضه شد.

به جرأت می‌توان گفت که موفق‌ترین این سیستم‌ها  Cerec بود که در سال ۱۹۸۰ توسط (مورمن و برندستینی)  mormman،brandishing  طراحی و در سال ۱۹۸۵ توسط کمپانی زیمنس به بازار دندانپزشکی عرضه شد که بعداً به نام سیرونا و نهایتاً تحت لوای کمپانی (دنسپلایDentsply ) تولید می‌شود.

در نمودار زیر بطور ساده مراحل تاریخی تکامل سیستم کدکم در دندانپزشکی به نمایش گذاشته شده است.

اصول پایه‌ای کدکم

بطور کلی به اشتباه این تصور بوجود آمده که تمام ترمیم‌های ساخته شده توسط کدکم تراشیده شده milled می‌باشند در صورتیکه واژه کدکم به نحوه ساخت ترمیم کاری ندارد، کما اینکه ممکن است ترمیم پرینت شود.

تمام سیستم‌های کدکم از سه قسمت مختلف ساخته شده‌اند.

۱: اسکنر یا دیجیتایزر که وظیفه‌اش تبدیل تصویر به یکسری داده کامپیوتری می‌باشد .

۲: نرم افزار پروسسور که اطلاعات حاصله از اسکنر را تبدیل به داده‌هایی می‌کند که بتوان توسط دستگاه کمCam  ترمیم را ساخت.

۳: یک سازه تکنولوژیک که بتواند داده‌های پروسس شده را تبدیل به ترمیم مورد نظر بکند.

تقسیم بندی سیستم‌های کدکم بر حسب مکان و کارایی آن

۱: کنار دست دندانپزشک chair side

۲: لابراتواری

۳: مراکز بزرگ تولیدی

ثبت داده‌ها

بطور کلی اسکن سه بعدی به دو صورت انجام می‌پذیرد:

اسکنرهای تماسی که بسیار دقیق هستند ولی مراحل کار بسیار طولانی است و احتمال صدمه خوردن و خراشیده شدن جسم اسکن شده وجود دارد.

نوع دیگر اسکنرهای سه بعدی انواع اپتیکال می‌باشند که به اندازه اسکنرهای تماسی دقیق نیستند ولی سریعتر می‌باشند. البته گاهی اوقات دچار خطاهایی هم می‌شوند خصوصاً زمان وصل کردن یا اصطلاحاً بخیه زدن دو تکه‌ای که جداگانه اسکن شده‌اند.

در تصویر زیر ساختار اسکنر لوکم کمپانی سیرونا نشان داده شده است که در واقع از نسل‌های قدیم اسکنرهای شرکت سیرونا است که امروزه توسط دنسپلای خریداری شده و به اسم دنسپلای سیرونا عرضه می‌شود. در آن زمان تكنيك كار به اين صورت بود كه بايد پودر دى اكسيد تيتانيوم روى دندان پاشيده مى‌شد و بعد توسط اسكنر تصوير برداشته مى‌شد و تصوير بصورت سياه سفيد بود.

بعد از آن دوربين اومى كم وارد بازار شد كه احتياج به پودر نداشت و همچنين تصوير رنگى شد و امروزه جديدترين مدل سيرونا سرك، پرايم اسكن هست كه توسط كمپانى دنسپلاى عرضه مى‌شود.

با توجه به شكل بالا يك منبع نورى وجود دارد كه به يك آيينه تخت برخورد مى‌كند و بعد از متمركز شدن به قسمت‌هاى مختلف دندان مى‌تابد و بعد نور بر مى‌گردد و مجدد به آن آيينه مى‌تابد و از چند عدسى عبور مى‌كند و در نهايت روى سنسور متمركز مى‌شود و سنسور اطلاعات دريافتى را به يك دستگاه كامپيوترى وارد مى‌كند و در آن جا توسط نرم افزار Cerec به صورت نقاط كامپيوترى در مى‌آيد كه باعث مى‌شود، ساختار دندان را به چشم ببينيم.

همانطور كه قبلاً اشاره شد، در سيستم‌هاى جديد مثل پرايم اسكن تصوير رنگى هست و نياز به پودر ندارد.

تفاوت ديگرى كه وجود دارد اين است كه فايل‌هايی كه پرايم اسكن مى‌گيرد به صورت فايل‌هاى بازهستند، بنابراين غير از اينكه با پرايم اسكن يا اومنيكم قديمى بخواهيم اين‌ها را بگيريم مى‌توانيم در نرم افزارهاى ديگرى مثل اگزوكد هم وارد كنيم و در آنجا طراحى را انجام دهيم. به اين ترتيب لابراتوار و دندانپزشك دستشان بازتر هست و مى‌توانند به جز نرم افزار Cerec با نرم افزارهاى ديگر هم كار كنند. ناگفته نماند كه اين سيستم نوع بدون سيم هم دارد كه با باترى كار مى‌كند. شارژ باترى توانايي شصت دقيقه كار مداوم را دارد و تعداد زيادى اسكن را انجام می‌دهد و عمق اسكن كردن آن در حدود ٢٠ مايكرون هست، يعنى سطوح دندان را تا بيست مايكرون دقت مى‌تواند انجام دهد.

در شماره‌ى بعد به بررسى و مقايسه اسكنرهاى توليد شده توسط كمپانى‌هاى مختلف خواهيم پرداخت.

دکتر فرخ آصف زاده