شکل گیری موسیقی پاپ و راک و گروه­های پیشرو

دکتر سام دفتری

نوازنده، آهنگساز و تنظیم کننده موسیقی

به سال­های 1950 رسیدیم. جنگ جهانی دوم تازه به پایان رسیده است و کشورهای درگیر در این جنگ ویران­گر در حال بازسازی فیزیکی و روحی و روانی خود هستند. در این میان موسیقی پاپ شکل می­گیرد Pop music، در اصل به معنی موسیقی عامه‌پسند (popular) است.  پاپ معمولاً به عنوان موسیقی‌ای تعریف می‌شود که به شکل تجاری تهیه شده یا هدف تولید آن سود مالی است. بنا به تعریف سایمون فریت، منتقد موسیقی و جامعه‌شناس متخصص موسیقی مردم پسند، موسیقی پاپ بیشتر به عنوان یک صنعت شناخته می‌شود نه هنر. البته این موسیقی را می‌توان در حیطه بازار، ایدئولوژی، تولید و زیبایی‌شناسی هم معنا کرد. درواقع، پاپ طوری طراحی شده که «برای همه جالب باشد» و «از هیچ جای خاصی نیامده» و قرار هم نیست «سلیقه خاصی را اعمال کند». که هدف اصلیش فرم تجاری موسیقی و کسب درآمد از موسیقی برای شرکت­های ضبط و توزیع و حتی شرکت­های مُد و فشن و … است.  

در واقع پاپ  یک سبک از موسیقی عامه‌پسند است که معمولاً در مقابل موسیقی کلاسیک و فولک (محلی) قرار می‌گیرد و از آن‌ها متمایز است. شاخه‌های زیادی مانند موزیک ترنس، هاوس، هارد ترنس و هارد راک و … بسیاری از گروه­های معروف از سبک پاپ سر چشمه گرفته­اند. یک نکته را باید در نظر بگیریم که در این نوشتار کوتاه فقط به توصیف روند شکل­گیری موسیقی پاپ و بزرگان آن در حد بسیار محدود در غرب پرداخته­ایم و به هیچ­وجه در مورد موسیقی پاپ ایرانی سخنی به میان نیاورده­ایم چون مقوله­ای کاملاَ جداست و در این بحث نمی­گنجد.

الویس پریسلی

اِلویس آرون پریسلی (: Elvis Aaron Presley ۱۹۳۵ –۱۹۷۷) که به نام الویس نیز شناخته می‌شود، خواننده، موسیقی‌دان و بازیگر آمریکایی بود. پریسلی در توپلوو، میسیسیپی متولد شد و در ۱۳ سالگی با خانواده اش به ممفیس، تنسی نقل مکان کرد. فعالیت موسیقی او در آنجا از سال ۱۹۵۴ آغاز شد و در سان رکوردز با تهیه کنندگی سام فیلیپس، که می‌خواست صدای موسیقی آمریکایی آفریقایی‌تبار را به مخاطبان بیشتری برساند، شروع به ضبط می‌کند. او به عنوان یکی از شاخص‌ترین نمادهای فرهنگی قرن بیستم شناخته می‌شود و اغلب از او به عنوان «سلطان راک اند رول» یا به سادگی «سلطان» یاد می‌شود. تفسیرهای برانگیخته او از ترانه‌ها و سبک اجراهای محرک همراه با یک ترکیب منحصر به فرد قوی از تأثیرات در میان خطوط رنگی در طول جنبش حقوق مدنی، او را به سمت موفقیت عظیم و جنجال‌های اولیه سوق داد. او با استفاده از ارکسترهای بزرگ و مجلل به اجرای ترانه­ها می­پرداخت.  فروش بالای ترانه Heartbreak Hotel در سال ۱۹۵۶، مایه شهرت الویس پرسلی شد. او در فیلم­های متعددی نیز بازی کرد که آن هم موفقیت­هایی برایش به همراه داشت. نخستین فیلم سینمایی او به نام Love Me Tender در همان سال اکران شد و ترانه­ای به همین نام که برای این فیلم ساخته شد هنوز بر سرزبان­ها و در حال فروش است.

برترین‌ها در آثار الویس

• ۱۰۴ تک‌آهنگ که در لیست چهل‌تایی موسیقی‌های برتر قرار دارند.
• ۱۷ ترانه­ی برتر که برترین آمار را در تعداد ترانه‌های برتر دارد.
• ۷۹ هفته را به‌عنوان بهترین خواننده گذراند. (مقام بعد از وی ماریا کری با ۷۷ هفته)
• از سال ۱۹۵۶ تا ۱۹۷۲ بهترین رکورد را در ترانه‌های برتر با ۳۶ ترانه داشت. (مقام بعد از بیتلها)

رکورد اجرای بزرگ‌ترین کنسرت جهان به «الویس» تعلق دارد. کنسرت سال ۱۹۷۳ هاوایی با نام Aloha from Hawaii که به‌طور زنده و مستقیم از تلویزیون اکثر کشورهای جهان پخش شد با مخاطب بیش از یک میلیارد نفر در سرتاسر جهان به عنوان بزرگ‌ترین کنسرت جهان در کتاب رکوردهای جهانی گینس به ثبت رسیده‌است.

اگر از معروفیت و مشهور بودن او بگذریم، تأثیری که خواسته و ناخواسته بر روی هنرمندان بعد از خود گذاشت غیر قابل چشم­پوشی است.

معروفترین آهنگ­ها: Love Me Tender، Heartbreak Hotel، Can’t Help Falling in Love، Always on My Mind، Return to Sender، In the Ghetto ….

بیتلز(Beatles)

یک گروه راک انگلیسی که در سال ۱۹۶۰ در لیورپول تشکیل شد. گروهی که شناخته شده ترین اعضای آن شامل جان لنون، پل مک‌کارتنی، جورج هریسون و رینگو استار بودند، به عنوان تأثیرگذارترین گروه در تمام دوران­ها محسوب می­شوند. آنها نقشی اساسی در توسعه پادفرهنگ دهه ۱۹۶۰ و به رسمیت شناساندن موسیقی عامه­پسند به عنوان یک شکل هنری موسیقی داشتند. موسیقی آنها که ریشه در اسکیفل، بیت و راک اند رول دهه ۱۹۵۰ داشت، با عناصر موسیقی کلاسیک و پاپ سنتی به روشهایی ابتکاری درهم‌آمیخته‌ بود. این گروه بعدتر به نواختن در سبکهایی متنوع از موسیقی، از تصنیف و موسیقی هندی گرفته تا سایکدلیک و هارد راک پرداخت. بیتلز به عنوان پیشگامانی در ضبط، ترانه سرایی و ارائه هنری، بسیاری از جنبه­های صنعت موسیقی را متحول کردند و اغلب به عنوان رهبران جوانان زمانشان (دهه ۱۹۶۰) شناخته می‌شدند.

از ۳ سال قبل از سال ۱۹۶۰، بیتلز به رهبری لنون و مک‌کارتنی -ترانه سرایان اصلی گروه- با اجرا کردن در کلاب های شبانه شهرهای لیورپول و هامبورگ، به اعتباری دست یافتند. مدیر برنامه‌‌ای به نام برایان اپستاین آن‌ها را به سوی ضبط حرفه‌ای موسیقی سوق داد و آن‌ها با راهنمایی و آهنگسازی جرج مارتین، پس از اولین تک‌آهنگ موفق خود، “دوستم بدار”، که در اواخر سال ۱۹۶۲ منتشر شد، موفقیت خود در داخل انگلستان را بسیار گسترش دادند.

تا اوایل سال ۱۹۶۴، بیتلز تبدیل به ستاره­هایی بین المللی شده بودند؛ آن‌ها “تهاجم بریتانیایی” به بازار پاپ ایالات متحده را رهبری کردند و رکوردهای فروش زیادی را شکستند. آنها خیلی زود با بازی در بازی در فیلم شب‌زنده‌داری با بزن و بکوب (۱۹۶۴)A Hard Day’s Night اولین حضور خود در سینما را ترتیب دادند. از سال ۱۹۶۵ به بعد، آنها آلبوم‌هایی با پیچیدگی بیشتر، از جمله روح لاستیکی (۱۹۶۵)Rubber Soul، هفت‌تیر (۱۹۶۶)Revolver و گروه کلوپ بی‌کسان گروهبان فلفل (۱۹۶۷)Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band را منتشر کردند. گروه همچنین با آلبوم‌های بیتلز (۱۹۶۷)The Beatles (همچنین به عنوان “آلبوم سفید” نیز، شناخته می شود) و ابی رود (۱۹۶۹)Abbey Road موفقیت تجاری بیشتری کسب کرد.

پس از فروپاشی گروه در سال ۱۹۷۰، هر چهار عضو گروه به عنوان هنرمندان انفرادی هم، از موفقیت برخوردار شدند. لنون در سال ۱۹۸۰ مورد اصابت گلوله قرار گرفت و کشته شد و هریسون هم در سال ۲۰۰۱ بر اثر سرطان ریه درگذشت. مک کارتنی و استار اما، همچنان در صنعت موسیقی فعال هستند. تاثیر این گروه در شکل­گیری گروه­های راک بسیار زیاد است.

می­توان گفت این اولین گروه یا بند بود که از چهار نوازنده تشکیل شده بود. یک گیتار، یک بیس، یک درامز و یک کیبورد. گروه های بسیار مهمی مانند پینک فلوید، رولینگ استونز و … از این مدل پیروی کردند که تا به امروز هم به چشم می­خورد.

بیتلز با فروش تخمینی ۶۰۰ میلیون نسخه از کارهایشان در سراسر جهان پرفروش ترین هنرمند موسیقی در تمام دوران‌هاست. این گروه در سال ۱۹۸۸ به تالار مشاهیر راک اند رول وارد شد و هر چهار عضو اصلی نیز بین سالهای ۱۹۹۴ تا ۲۰۱۵ به صورت جداگانه به تالار وارد شدند. این گروه هفت جایزه گرمی، چهار جایزه بریت، یک جایزه اسکار (جایزه اسکار بهترین موسیقی فیلم برای فیلم بگذار باشد (۱۹۷۰)) و پانزده جایزه آیور نوولو دریافت کرد. مجله تایم آنها را در میان ۱۰۰ شخصیت برجسته قرن بیستم و رولینگ استون آنها را در لیست ۱۰۰ هنرمند برتر خود در رتبه اول قرار داد.

معروفترین آهنگ­ها: Let It Be, Something, Here, There and Everywhere, Strawberry Fields Forever, Please. Please Me, Yesterday, Can’t Buy Me Love, Come Toghether, Imagine,….

 رولینگ استونز The Rolling Stones

نمی­توانیم از بزرگان موسیقی دهه­ی 60 میلادی نام ببریم و سخنی از رولینگ استونز به میان نیاوریم. رولینگ استونزیک گروه راک انگلیسی است که در سال ۱۹۶۲ تشکیل شد و هم‌زمان با جریان هجوم بندهای بریتانیا، پیشتاز و در سال‌های ۱۹۶۴ تا ۶۵ نیز در امریکا مشهور شد. این گروه به بخش جدایی ناپذیری از ضد فرهنگ دهه ۶۰ میلادی تبدیل شده بود. ویژگی مهم رولینگ‌استونز، تبدیل بلوز به یک بخش بزرگ در راک اند رول و تغییر توجه بین‌المللی فرهنگ بلوز به سوی بلوز شناخته‌شده توسط جان لی هوکر و هنرمندان چس رکوردز مانند مادی واترز، نویسنده آهنگ Rollin’ Stone، بود که بعدها نام گروه نیز از این تک‌آهنگ گرفته شد. منتقد موسیقی امریکایی، رابرت پالمر، درباره این گروه گفته است که “استقامت قابل‌توجه” این گروه سرچشمه گرفته از “ریشه‌دار بودن در واقعیات سنتی، موسیقی سول و ریتم و بلوز” است در حالی که “انواع مد پاپ بی‌دوام آمده و رفته است”.

اولین ترکیب گروه شامل برایان جونز به عنوان نوازنده گیتار و هارمونیکا، ایان استورات به عنوان پیانیست، میک جگر به عنوان خواننده اصلی و نوازنده هارمونیکا، کیث ریچاردز به عنوان نوازنده گیتار و هم‌خوان، بیل وایمن به عنوان نوازنده بیس و چارلی واتز به عنوان درامر بود. جونز حدود یک ماه قبل از مرگش در سال ۱۹۶۹ گروه را ترک گفت و میک تیلور به عنوان جانشین وی در گروه قرار گرفت که او نیز در سال ۱۹۷۵ با رانی وود تعویض شد. از زمان خروج وایمن در سال ۱۹۹۳، نوازنده بیس داریل جونز، به عنوان همکار تا عضو اصلی، با گروه همکاری داشته‌است.

استونز در دوران طلایی خودشان در میانه دهه شصت، سمبلی از سرکشی جوانی بودند و همچنین به عنوان گروه “ضد بیتلز” به تصویر کشیده می‌شدند. در طول این مدت آن‌ها یک رشته از تک‌آهنگ‌های برتر را به ثمر رساندند و در صدر بسیاری از چارت‌های بین‌المللی به ویژه در انگلستان و امریکا قرار گرفتند. آن‌ها واکنش‌های  بسیار زیادی را در پی انتشار آلبوم درخواست شیطانی شاهنشاهان آن‌ها در سال ۱۹۶۷ دریافت کردند. این آلبوم در اصل عکس‌العملی به آلبوم گروه بیتلز، گروه کلوپ بی‌کسان گروهبان فلفل بود. در اواخر دهه ۱۹۶۰ و اوایل ۱۹۷۰، گروه آلبوم‌های استودیویی ضیافت گدایان (۱۹۶۸)، بگذار خون‌ریزی کند (۱۹۶۹)، انگشتان چسبناک (۱۹۷۱) و تبعید در خیابان اصلی (۱۹۷۲) را منتشر کرد. از سلسله زمانی این ۴ آلبوم به عنوان عصر طلایی گروه و به‌طور کلی بهترین کارهای آنان یاد می‌شود. بعد از یک دوره نقد در اواسط دهه هفتاد میلادی، آن‌ها بخت و اقبال تجاری و محبوبیتشان را با آلبوم بعضی دخترها که پرفروش‌ترین آلبوم استودیویی‌شان نیز هست، در ۱۹۷۸ دوباره بدست آوردند. از این زمان و از میان پروژه‌های سایشی و انفرادی، آن‌ها آثار با متریال کمتری را منتشر کرده‌اند اما همچنان از لحاظ تبلیغاتی محبوب باقی مانده‌اند و به برگزاری تورهای جهانی بسیار موفق ادامه داده‌اند.

رولینگ استونز در سال ۱۹۸۹ وارد تالار مشاهیر راک اند رول و در سال ۲۰۰۴ وارد تالار مشاهیر موسیقی بریتانیا شدند. مجله رولینگ استون، رتبه چهارم را از میان “صد هنرمند برتر تاریخ” به این گروه داده است. همچین برآورد فروش آلبوم‌های این گروه بالای ۲۵۰ میلیون نسخه است. آن‌ها ۲۹ آلبوم استودیویی، ۱۸ آلبوم زنده و آثار تلفیقی متعددی را منتشر کرده‌اند. آلبوم انگشتان چسبناک (۱۹۷۱)، اولین آلبوم از ۸ آلبوم متوالی گروه بود که در امریکا منتشر شد. بگذار خون‌ریزی کند (۱۹۶۹)، نیز اولین آلبوم از ۵ آلبوم متوالی استودیویی و زنده در بریتانیا است. در سال ۲۰۰۸،  استونز رتبه دهم را در لیست صد هنرمند برتر تمام دوران‌های بیلبورد بدست آورد. در سال ۲۰۱۲، گروه پنجاهمین سالگردش را با انتشار آلبوم GRRR! که در واقع برترین آهنگ‌های گروه به همراه دو آهنگ جدید، شامل آهنگ قرار گرفته در صدر جدول‌ها، عذاب و دلتنگی، بود را در سال ۲۰۱۳ جشن گرفتند و به همراه آرکتیک مانکیز و مامفرد اند سانز، در صدر توجه فستیوال گلاستونبری قرار گرفتند.

معروفترین آهنگ­ها: Wild Horses, You Can’t Always Get What You Want, Miss You, Gimme Shelter, Sympathy For The Devil, Paint It, Black,….

باز هم لازم به توضیح می­دانم که این فقط گوشه­ی کوچکی از این تاریخچه­ی عظیم است و قصد نگارش این سلسله مقالات یادآوری و آشنایی دوباره با این بزرگان و موسیقی­های خاص آن دوران است که هر از چندگاهی شنیدن آن­ها توصیه می­شود. امیدوارم خوانندگان فرهیخته­ی گرامی در صورت تمایل به کند و کاو بیشتر در این زمینه ادامه دهند.