آموزش مهارت تصمیم گیری در شرایط دشوار

دکتر نسترن ادیب راد (سایکوتراپیست)

تحمل فرایندی که یک دندانپزشک مهاجر لازم است پشت سر بگذراند و موانعی که او با آنها دست و پنجه نرم می کند برای هرکسی آسان نیست باید یک دندانپزشک مهاجر و یا یکی از نزدیکان آنها بود تا از نزدیک مرارت­ هایی که این قشر تحصیل ­کرده و جویای آرامش و ثبات تحمل می­کنند را درک کرد.

در این بین بروز بیماری جهان شمول کوید 19،  اوضاع را از قبل دشوارتر کرده است بخصوص برای کسانی که همراه با خانواده یعنی همسر و فرزندان مهاجرت کرده­ اند. هزینه­ های گزاف زندگی، استرس امتحانات، تاخیر و لغو مکرر امتحانات، نامعلومی نتایج از یک طرف و فشارهای روحی و روانی که همسر و فرزندان در این بین تحمل می کنند از سوی دیگر انتخاب را برای یک دندانپزشک دشوارتر می­کند.  حال من بر سر یک دو راهی بزرگ قرار دارم برگردم یا بمانم.

آنچه خواندید به نقل از گفته های یک دندانپزشک در یک جلسه مشاوره است.

این شرایطی است که بسیاری از هموطنان دندانپزشک در شرایط بحرانی کنونی تجربه می کنند. آنها به واقع با مشکل تصمیم گیری رو به رو هستند زیرا به هر جنبه نگاه می­کنند خوبی­ها و بدی­هایی می­بینیند و این انتخاب را  پیچیده ­تر می­کند. در چنین شرایطی نیاز به ساز و کاری علمی ­تر برای اتخاذ تصمیم بیشتر احساس می شود.

روان­شناسان برای برون رفت از بن بست­های تصمیم گیری در شرایط پیچیده،  تکنیک شش کلاه تصمیم­ گیری را مطرح می کنند. این روش برای تصمیم گیری افراد، گروه­ها و خانواده­ها کار آمد است زیرا این امکان را فراهم می­کند که در یک زمان دیدگاه­های مختلف بررسی و درک شود.

شرح تکنیک

این تکنیک  به ما ابزاری فراتر از سبک­های عادت شده تفکر ارایه می­دهد  و امکان نگاه کردن از دیدگاه­های مختلف را فراهم می­کند. در این مدل تصمیم گیری خوش بینی، احتیاط، احساسات، شهود، خلاقیت و… هم زمان و موقع تصمیم گیری نمود پیدا می­کنند.

برای اجرای این روش، شش کلاه تهیه می­شود با شش رنگ متفاوت که هر رنگی بیان­گر تفکر خاصی است . کلاه­ها را می توان با کاغذ رنگی تهیه کرد. بعد اگر در گروه اجرا می­شود هر یک از اعضا هر بار یکی از این کلاه­ها را بر سر می­گذارند. اگر یک نفر می­خواهد این روش را استفاده کند هربار یک کلاه را بر سر می­گذارد.

کلاه­های تصمیم گیری

کلاه سفید: این کلاه نماینده  داده­ ها و اطلاعات است با گذاشتن این کلاه برسر اطلاعاتی  را که دارید فارغ از خوب یا بد جمع اوری و تحلیل میکنید. کمبودها را شناسایی و در نهایت تصمیم می گیرید از داشته­ ها استفاده کنید و یا به داشته­ ها اضافه کنید. برای مثال یک دندانپزشک اگر متاهل است و دارایی­هایی در­ایران دارد و سن او 45 سال است هرکدام از این داده­ ها واقعیتهایی است فارغ از خوب و بد بودن می تواند در تصمیم گیری او تاثیربه سزایی داشته باشد.

کلاه قرمز: نماینده احساسات، واکنش­ها و شهود است. وقتی این کلاه را بر سر می­گذارید به این فکر می­کنید که احساسات و واکنش­های خودتان یا دیگران نسبت به موضوع/مساله چه خواهد بود؟ سعی کنید واکنش افرادی که فکر می­کنید دلایل شما را نمی­فهمند درک کنید. برای مثال ترس از عدم قبولی در امتحان و یا لذت از نظمی که در سیستم دموکراتیک کانادا وجود دارد زیر کلاه قرمز قرار می گیرد.

کلاه سیاه: نماینده نتایح منفی و معایب موضوع/ مساله  است. موقعی که این کلاه را بر سر دارید در عمل منتقد منطقی هستید. این کلاه به نقاط ضعف، کمبودها و تهدیدها اشاره می کند که در تصمیم گیری و برنامه ریزی باید پاسخ برای آنها یافت. همچنین به مدیریت بحران کمک می­کند. برای مثال کمبود منابع مالی، شانس محدود قبولی، هزینه­ های بالای امتحانات و غیر قابل پیش بینی بودن آینده می­تواند زیر این کلاه قرار گیرد.

کلاه زرد:  نماینده  خوش بینی است. تمام مزایا، منافع، فرصت ها زمانی که این کلاه را بر سر دارید شناسایی و مطرح می­شوند.. این کلاه کمک می­کند که در شرایط سخت و ناامیدی بتوانید به کارتان ادامه بدهید. برای مثال امید به قبولی با دیدن افراد قبول شده زیر این کلاه قرار می­گیرد.

کلاه سبز: نماینده خلاقیت است که بر ارایه راهکارهای خلاقانه در تصمیم گیری­ها و رفع مشکلات تمرکز دارد. وقتی این کلاه را بر سر می­گذارید تفکر خلاق خود را گسترش داده و تمرکز خود را بر راه­ حل ها می­گذارید. برای مثال یافتن منابع حمایت مالی و عاطفی در دوره امتحانات و پیدا کردن مشاغل جایگزین در صورت عدم قبولی در امتحانات.

کلاه آبی: نماد آسمان است و فرایند را کنترل می­کند.  وقتی این کلاه را بر سر می گذارید نگاهی کلی و از بالا به مساله می­اندازید. یعنی نگاه جامع با در نظر گرفتن همه جنبه­ ها. در این صورت  مثلا اگرراه حل­ های ارایه شده برای مشکلات کم هستند از کلاه سبز کمک می­گیرد، اگر مساله زیادی خوش بین دیده شده است از کلاه سیاه کمک می گیرد واگر نسبت بدبینی خیلی بالا باشد از کلاه زرد و سبز کمک می گیرد. در نهایت جمع بندی می­کند.

در حالت عادی در یک گروه یا اعضای خانواده  هر یک از افراد طبیعتا یکی از این کلاه ها را بر سر دارند و از زاویه دید خودشان قضاوت می­کنند، اما اگر تنها یک فرد بخواهد در مورد موضوعی تصمیم بگیرد آنگاه می­تواند هر زمان یک کلاه را بر سر بگذاردد و از دید آن کلاه به مساله نگاه کند.

حال دندانپزشک عزیزی که درگیر مساله تصمیم گیری برای ماندن و یا برگشتن است می­تواند با این روش با اعضای خانواده ساعتی را با تفریح و بازی گذرانده و با به حساب آوردن نظرات همه اعضای خانواده بخصوص کودکان و نوجوانان جامع ترین تصمیم را اتخاذ کند.

این روش اگر در خانواده اجرا شود کمک می­کند تا همه اعضای خانواده درگیر فرایند تصمیم گیری شده و آنها هم همه ابعاد مساله را ببینند. لذا تصمیم را از آن خود دانسته و زمان اجرای تصمیم راحت تر جنبه­ هایی که از دیدشان پنهان مانده است را می­پذیرند.