گفتگو با دکتر حسن شایسته درباره تاریخچه ایمپلنت در ایران

از تیغه تا ریشه: حس اعجاب آور یک درمان موفق

کمتر کسی ممکن است در رشته ایمپلنتولوژی در ایران فعال بوده و با نام دکتر حسن شایسته آشنایی نداشته باشد. دکتر شایسته گرچه در ایران فعالیت آموزشی دانشگاهی نداشته­ اند اما در عرصه آموزش ایمپلنت بسیار فعال بوده و تاکنون صدها نفر دندانپزشک بطور مستقیم و غیرمستقیم از دانش ایشان در زمینه ایمپلنت بهره­ مند شده ­اند. جدای از این، ایشان یکی از نخستین کسانی است که در رشته ایمپلنت در ایران فعالیت کرده و یکی از معدود کسانی است که با سیستم­های قدیمی ایمپلنت یعنی طرح­های بلید نیز آشنایی داشته است. همین سابقه درخشان آموزشی و پژوهشی و درمانی در زمینه دندانپزشکی ایمپلنت ما را بر آن داشت تا پای صبحت­های این پریودونتیست/اورال بیولوژیست دوست داشتنی نشسته و از خاطرات ایشان در زمینه سیستم­های قدیمی ایمپلنت و نخستین پژوهش­ها و چالش­های اتفاق افتاده در عرصه سیستم­های نوین ایمپلنت آگاه شویم.

دکتر شایسته متخصص رشته پریودونتیکس و بیولوژی دهان از دانشگاه UCLA آمریکا است. او چندین سال بصورت پاره وقت عضو هیات علمی دانشگاه یو سی ال ای بوده و در بخش تحقیقات استخوان و ایمپلنت این دانشگاه فعالیت کرده ­اند. دکتر شایسته در حال حاضر هم در تهران و هم در لس آنجلس به فعالیت­های درمانی و آموزشی مشغول هستند.

اولین آشنایی با ایمپلنت

من در سال 1350 وارد دانشگاه شیراز شده و در سال 1357 فارغ التحصیل شدم. آن سال برای تحصیل در رشته جراحی دهان و فک و صورت در آمریکا بورس گرفتم ولی بخاطر بروز برخی مشکلات بورس من لغو شد و نتوانستم به آمریکا بروم. آن موقع مرحوم پدرم دوستی داشت به اسم آقای دکتر حسین آسیم. من آن موقع صبح­ها در بهداری ارتش کار می­­کردم و بعدظهرها به مطب دکتر آسیم می­رفتم. آنجا برای اولین بار با اسم ایمپلنت آشنا شدم چون اصلا در زمان تحصیل در دانشکده اسمی از ایمپلنت نبود.

ایمپلنت­های تیغه­ای

ایمپلنت­هایی که در آن زمان کار می­شد، بصورت ریشه­ای(روت فرم) نبود بلکه حالت تیغه­ای(بلید) داشت و نسبت به الان بصورت خیلی ابتدایی کار می­شد. این سیستم ایمپلنت بسیار تروماتیک بود. باید با فرزهای کارباید داخل استخوان در ناحیه قدامی فک شیاری تراشیده می­شد. بعد باید ایمپلنت را با پلایر خم و راست کرده و تنظیم می­کردیم و بعد با مالت ایمپلنت را داخل شیار می­کوبیدیم تا داخل استخوان فرو برود. اباتمنت­های این ایمپلنت­ها شبیه پین بود و نمی­شد شولدر یا چمفر روی اباتمنت تراشید چون فضایی برای این کار نداشتیم. تراش ما تقریبا همیشه بصورت فدر اج(نایف اج) بود. بریج­های ثابت بصورت کنتی لیورهای خلفی روی ایمپلنت قرار می­گرفت و بعد با پرسلن باید گپ­ها را پر می­کردیم. در نتیجه بیمار باید سطح بهداشت بسیار خوبی می­داشت. بهرحال آن موقع بهترین تکنیک درمانی بود. گرچه مکانیکال لاک داشتیم و مطمئنم اسئواینتگریشن مثل چیزی که امروز داریم اتفاق نمی­افتاد

اولین درمان­های ایمپلنت

من تا اواسط سال 1361 به مدت سه سال و نیم مطب دکتر آسیم مشغول کار بودم و علاه بر کارهای معمول دندانپزشکی، ایمپلنت هم انجام می­دادم. بعد از اینکه چندین جلسه کنار دست دکتر آسیم ایستادم و کمک ایشان بودم کم کم خودم هم شروع به انجام درمان کردم. یکی از اولین بیمارانی که در مطب دکتر آسیم تحت درمان ایمپلنت قرار گرفت و من هم دستیار جراحی دکتر بودم، مرحوم مهدی سهیلی شاعر معروف بود.

آشنایی با ایمپلنت­های نوین در آمریکا

سال 61 من از تهران به شهرستان تنکابن رفتم و دیگر خبری از درمان ایمپلنت و بیماران دکتر آسیم نداشتم. سال 1368(1989) برای تحصیل در رشته پریودونتیکس و بیولوژی دهان به دانشگاه یو سی ال ای آمریکا رفتم و در آنجا با ایمپلنت­های نوین سیستم برنمارک آشنا شدم. در آن دانشکده به اتفاق پرفسور کارنزا، دکتر ساشا یوانوویچ و پرفسور کنی چند کار تحقیقاتی روی حیوانات انجام دادیم. آن موقع 3، 4 سال بود که ایمپلنت­های ریشه­ای شکل برنمارک به صورت تجاری وارد بازار شده بود.

بازگشت به ایران

من در سال 1372 به ایران برگشتم. در آمریکا در بخش تحقیقات استخوان و ایمپلنت دانشگاه یو سی ال ای استخدام شده بودم و همزمان در ایران هم طبابت می­کردم. اینجا با ایمپلنت­های IMZ شروع به درمان کردیم. این ایمپلنت دنده نداشت و بصورت سیلندری طراحی شده بود و باید با ضربه داخل استخوان جای می­گرفت. از همان زمان هم کار آموزش ایمپلنت را آغاز کردم. زمانی که من برگشتم ایمپلنت­های روت فرم وارد ایران شده بود و همکاران در این زمینه فعالیت می­کردند مثل دکتر عطری­زاده، دکتر گلنراقی، دکتر اخوان آذری و دکتر مسگرزاده.

ورود سریع ایمپلنت به ایران

ایمپلنت خیلی سریع و زود وارد ایران شد و خیلی زود هم جای خود را باز کرد. ایران اصولا در جذب تکنولوژی­های نوین بسیار فعال و پیشگام است بخصوص اگر مشکلات اقتصادی در کشور وجود نداشته باشد. ایران همیشه جزء اولین کشورهایی بوده که تکنولوژی­های پزشکی را وارد کرده و در مورد ایمپلنت با اطمینان می­گویم ما جزو اولین کشورها بودیم. سال 1995 برخی از سفرا و کارکنان سفارتخانه­های کشورهای اروپای شرقی برای ایمپلنت به من مراجعه می­کردند و می­گفتند در کشور ما ایمپلنت نیست.

بایومتریال­ها

همان زمانی که من در آمریکا در رشته پریو تحصیلم را آغاز کردم GBR در این رشته وجود داشت؛ اینکه چقدر قبل وارد شده بود را نمی­دانم ولی بهرحال بود. آن موقع ما از ممبرین­های غیرقابل جذب گورتکس استفاده می­کردیم ولی در این حد تنوع نداشت. مثلا ممبرین قابل جذب آن موقع نبود و باید همه ممبرین­ها را با جراحی خارج میکردیم.

القای پری ایمپلنتایتیس

ما برای اینکه بتوانیم کاربرد این مواد در درمان پری ایمپلنتایتیس را بفهمیم چند تحقیق وسیع با دکتر یوانوویچ به سرپرستی دکتر کارانزا انجام دادیم. آن موقع مدت زیادی از ورود ایمپلنت به رشته دندانپزشکی نمی­گذشت که ما بتوانیم موارد زیادی از پری ایمپلنتایتیس را ببینیم. ما در مدل­های حیوانی ایمپلنت می­گذاشتیم و بعد عامدانه کاری میکردیم تا پری ایمپلنتایتیس ایجاد شود. بعد از ایجاد بیماری با بایومتریال و ممبرین کریتر ایجاد شده اطراف ایمپلنت را درمان می­کردیم.

بایومتریال در ایران

بدون شک اگر من اولین نباشم یکی از اولین 5 نفری هستم که این مواد را به ایران آوردم و با آنها کار کردم. یادم هست اولین بار پودر استخوان انسانی(آلوگرفت) گرفتون، ساخت شرکت لایف سل را به ایران آوردم. بعد برخی همکاران ایراد گرفتند که استفاده از این ماده از نظر شرعی مشکل دارد ولی خوشبختانه استفتا گرفتیم و مشکلات آن برطرف شد و این مواد الان به شکلی گسترده در ایران استفاده و تولید می­شود. طبعا اوایل این تنوع بایومتریال وجود نداشت و به تدریج پیشرفت کرد. در حال حاضر بدون داشتن دانش کافی در زمینه GBR نمی­توانیم و نباید درمان ایمپلنت انجام دهیم

سطح ماشینی و زبر

آن اوایل بحث خیلی داغ بود که بالاخره سطح ماشینی بهتر است یا زبر و کدام مشکلات کمتری ایجاد می­کند. البته می­دانید که سطح ماشینی هم مقداری خشونت سطحی دارد ولی با چشم غیرمسلح دیده نمی­شود. بهرحال این قانون است که در یک طول و قطر ثابت هرچه سطح زبرتر و خشن­تر باشد سطح تماس استخوان و ایمپلنت بیشتر است. در نتیجه ایمپلنت­هایی با سطح زبر بر ایمپلنت­هایی با سطح  ماشینی ارجحیت دارند. من خاطرم هست بیشترین بحث در مورد سطح هیدروکسی آپاتایت بود. در ایمپلنت­های با پوشش هیدروکسی آپاتایت، این ماده بصورت پوشش(coating) یا لعاب بود و پلاسما اسپری نمی­شد. بهرحال هیدروکسی آپاتایت خیلی سریع سلول­های پیش ساز استخوانی را جذب می­کند. تنها مشکل این بود که این پوشش از سطح ایمپلنت جدا شده و خیلی هم زبر بودند. اگر احیانا این ایمپلنت اکسپوز می­شد به دلیل تهاجم باکتری­ها بسرعت شکست می­خورد. بنابراین باید این ایمپلنت یکی دو میلی­متر عمیقتر داخل استخوان قرار می­گرفت. در حال حاضر تکنیک­هایی مثل RBM و SLA تحولی اساسی در درمان ایمپلنت ایجاد کرده­اند و مشکلات در این زمینه بسیار کمتر شده است.

بیماران قدیمی

بعد از برگشت به ایران، تعدادی از بیمارانی که من یا دکتر آسیم برای­شان ایمپلنت بلید کار کرده بودیم مرا پیدا کرده و پیش من می­آمدند. آن موقع دکتر آسیم رفته بودند آلمان. طبعا در آن زمان ایمپلنت­های ریشه­ای شکل آمده بود و اگر لازم می­شد از این ایمپلنت­ها برای همان بیماران هم استفاده می­کردیم. متاسفانه هیچ مقاله و تحقیقی در ایران نداریم که نشان بدهد واقعا درصد موفقیت ایمپلنت­های بلید چقدر بوده. خود ما هم به ندرت بیماران را می­دیدیم. خیلی از بیماران افراد مسنی بودند و فوت شدند. مثلا خود مرحوم سهیلی چند سال بعد از دنیا رفتند. اما بعد از 21 سال یکی از همکاران یک رادیوگرافی از یک ایمپلنت بلید به من نشان داد که خودم در سال 58 کار کرده بودم و باور کنید بعد از 21 سال هیچ مشکلی خاصی نداشت.

درصد موفقیت ایمپلنت­های قدیمی­تر

شاید باورتان نشود ولی بیمارانی که آن اوایل کار کرده بودیم و بعضا مراجعه می­کردند هم وضعیت بسیار خوبی داشتند. این را می­گذارم به حساب اینکه آن موقع تجربه کمتری داشتیم و در نتیجه با دقت بیشتری کار می­کردیم. الان درصد موفقیت حدود 98 درصد است ولی آن موقع درصد موفقیت بخصوص در مورد ایمپلنت­های استوانه­ای 90 تا 92 درصد بود. بهرحال بیمارانی که کماکان به ما مراجعه می­کنند خوشبختانه وضعیت مناسبی دارند و نمی­شود گفت فاصله موفقیت ایمپلنت­های قدیمی و بیمارانی که با تکنولوژی جدید کار می­کنیم خیلی فاحش و چشمگیر است.

درصد موفقیت اعجاب آور

یک نکته جالب اینکه ایمپلنت حتی در اوایل معرفی­اش درصد موفقیت بالای 90 درصد داشت و ما تقریبا هیچ درمانی در دندانپزشکی نداریم که درصد موفقیت آن از همان بدو پیدایش اینقدر بالا باشد. به نظر من یکی از دلایل این درصد موفقیت عجیب، حداقل تخریب و تحلیل بافتهای دهان و مساله دیگر تاثیر روانی مثبت آن برای بیمار است که در نتیجه او را برای نگهداری و مراقبت بهتر از ایمپلنت تشویق می­کند.

تاثیر روانی

تاثیر روانی درمان ایمپلنت روی بیمار باورنکردنی است چون مریض بخاطر کاشته شدن ایمپلنت  داخل استخوان حسی از طبیعی بودن دارد. بامزه است بگویم که حتی در مورد ایمپلنت بلید هم همین حس روانی مثبت وجود داشت؛ هم برای بیمار هم برای ما. ما بیمارانی داشتیم که آن موقع با دنچر کامل مراجعه می­کردند و پروتز اصلا گیر نداشت و مدام لق می­خورد. یادم هست می­آمدیم داخل دنچر سرب تزریق می­کردیم که سنگین شود و کمتر تکان بخورد ولی بازهم جواب نمی­داد. بعد یکمرتبه برای این مریض یک پروتز ثابت البته روی ایمپلنت بلید قرار می­دادیم و جدا از شرایط جویدن و تغذیه و زیبایی، شرایط روحی بیمار یک دفعه از این روبه آن رو می­شد. من از همان اولی که با این درمان آشنا شدم از آن بسیار لذت می­بردم و بیماران هم فوق العاده راضی بودند. من کار دندانپزشکی عمومی هم زیاد انجام داده­ام و در هیچ رشته­ای تا این حد رضایت مریض را ندیده­ام.

آینده ایمپلنت

اینده ایمپلنت بسیار درخشان است و سراسر پیشرفت و نوآوری خواهد بود. به رغم کار روی سلول­های بنیادی هنوز این تکنولوژی در مراحل اولیه است و تا سالهای سال ایمپلنت برترین تکنولوژی دندانپزشکی خواهد بود و حرف­­های زیادی برای گفتن خواهد داشت. من فکر می­کنم همین رویه انفجاری تحقیق و تولید را کماکان خواهیم داشت چون ایمپلنت در بسیاری کشورها عمر زیادی ندارد و باید جای خود را باز کند.